Eerst: Mindmap Maken

We gaan het hebben over sneeuw, ijs en winterse kou, want het thema wordt Pool Expeditie.
Bij de oudere groep lezen we nog het afrondingsverhaal van Moendoes voor, dat blijkt een uitstekend bruggetje te kunnen zijn naar ons onderwerp, aangezien de polen vroeger nog totaal onbekend gebied waren (net als Moendoes in het verhaal). We wisten er niets van en het werd dan ook wel Terra Incognita genoemd.

De betekenis van Terra wist iemand, incognita probeerden we te vinden via het woord incognito en uitbeelding van prinses Amalia die boodschappen gaat doen.

Er is een filmpje om ze in de stemming te brengen. Spannende muziek, mensen die ploeteren in de sneeuw.

Daarna zoals bij ieder nieuw thema starten de kinderen met het maken van een mindmap: waar moet je aan denken, wat heeft ermee te maken.
En zoals gebruikelijk verzinnen zij soms woorden waar wij nog niet aan gedacht hadden.
Hier bijvoorbeeld: heimwee en levensgevaarlijk.

Na een tijdje mag iedereen een woord noemen waarvan ze denken dat anderen het misschien niet hebben, zo brengen ze elkaar weer op nieuwe ideeën.

Uitdaging: Een slee maken die iets kan

In de les vertellen we hoe de ontdekking van beide polen ooit is begonnen. Men zocht naar een nieuwe route naar de oost. Voorheen werd helemaal om Afrika gevaren, dat duurde lang. Zou het niet bovenlangs kunnen??
Op een grote doorzichtige strandbal-aarde kunnen we goed aanwijzen wat er gebeurde.

Dat werd geprobeerd, en zo belandden de ontdekkingsreizigers vanzelf op de Noordpool, nog onbekend gebied.
Er ontstond een race wie de Noordpool het eerst zou bereiken. Het waren barre tochten vol ontberingen, waar niet iedereen het levend afbracht.
Via filmpjes over het behouden huis en door voor te lezen over de waaghalzen die dit durfden krijgen de kinderen een beeld van hoe heftig het was, qua onderneming en qua temperaturen en gevaar dat ze moesten doorstaan. Ze moesten improviseren hoe ze daarmee om konden gaan.

Dit is de introductie voor een soort STEAM-opdracht (Science, Technology, Engineering, Arts & Mathematics): bouw een slee dit een bakje water moet kunnen vervoeren. Er is een parcours dat gegleden moet worden, daarbij mag zo min mogelijk water verloren worden.

Ze zijn allemaal razend enthousiast.
Op dinsdag geven we alle vrijheid qua gebruik van materiaal, op vrijdag krijgen ze een lijstje met afgepaste materialen die ze mogen gebruiken.

Ze moeten bij ons langskomen met een plan en mogen daarna aan de slag.

Binnen de groepjes zie je wel verschil tussen de meer technology-gerichte kinderen en de art-gerichte kinderen (die zijn ook bezig met versieren van de slee).

Hoewel de meeste kinderen van de groep zich meer als ‘techneut’ ziet, blijkt dat bepaalde inzichten nog opgedaan of geleerd moeten worden als ze met de constructie bezig gaan.
Überhaupt de vorm van slee en de glijders… We gaan het nog zijn bij het uiteindelijke uitproberen.

We hebben op een liggend whitebord een parcours met ijsschotsen en hobbels gemaakt.
Daar gaan we volgende keer de verschillende sleetjes op zetten en naar de overkant laten trekken.

En dan is het zover: de sleeën worden getest en daarna officieel in de strijd gegooid.

Iedere slee krijgt een vol bakje water mee, ieder team moet zijn slee over een parcours met obstakels trekken (ijsschotsen en dergelijke).

Na aankomst meten hoeveel water er over is gekomen. Dat noteren we om te kijken welke slee het het best heeft gedaan.
Het is echt spannend, soms is al snel te zien wat er eigenlijk beter iets anders geconstrueerd had kunnen worden.

Er is applaus en complimenten en ‘ik hoop dat jouw slee het goed gaat doen!’.

Oftewel: een geweldige afsluiting van gedreven bouwen (‘mogen we nu tijdens het spelen ook aan onze slee bouwen?’).

Smeltend ijs, hoe zit dat?

We bekijken boeken en een filmpje over hoe het eigenlijk gegaan is dat we de Noordpool ontdekten.

Men zocht naar een nieuwe route naar de oost. Voorheen werd helemaal om Afrika gevaren, dat duurde lang. Zou het niet bovenlangs kunnen??
Op een grote doorzichtige strandbal-aarde kunnen we goed aanwijzen wat er gebeurde.

Overigens zien we daarop wel de zuidpool heel duidelijk, maar niet de noordpool, hoe zit dat?
In een kort filmpje wordt uitgelegd dat op kaarten water altijd blauw wordt ingekleurd.
En de noordpool is gewoon water. Bevroren water, dat wel, maar toch: water. Dus blauw.
De zuidpool bestaat wel uit land, dus dat zie je wel apart in zee afgebeeld.

We gaan een proefje doen over smeltend ijs op de beide polen.
In een glas maken ze een noordpool (ijsklontjes erin) en in een ander glas een zuidpool: stenen als bodem/aarde en daarop ijsklonten.
Daarna met water vullen, dat is de zee (warm water, om het smelten een beetje te bespoedigen).
met Whitebordstift met een streep op de glazen aangeven tot waar het water komt.

En dan observeren. Ze zien bijvoorbeeld dit: de Noordpoolklontjes smelten sneller.
Sommigen kunnen daarvoor meteen een verklaring verzinnen: de stenen isoleren of nemen de temperatuur van het ijs over en dan duurt het smelten langer.

Uiteindelijk blijkt: bij allemaal is het water in het Zuidpoolglas duidelijk behoorlijk gestegen, ver boven het eerste streepje.
Bij de Noordpool is geen ijs meer, maar het waterniveau is gelijk gebleven.

We geven uitleg hoe dat kan, en dat voor de waterstijging de Zuidpool dus veel meer effect heeft dan de Zuidpool.
Dat de Noordpool smelt is ook erg, daar wonen heel veel dieren die er last van hebben.

Tot slot een filmpje over een bevriezende bellenblaasbel, heel bijzonder om het patroon te zien ontstaan.

Aurora Borealis

Zo’n beetje het prachtigste verschijnsel wat je kunt verzinnen: het poollicht, mooie kleuren die door de lucht zwieren. Vaak noemen we het het Noorderlicht. Het komt ook op de Zuidpool voor, maar dat zien we minder vaak.

De kinderen krijgen een link waarmee ze een informatiesite over dit onderwerp kunnen bekijken in tweetallen. De bedoeling is dat ze zo zelf ontdekken hoe dit werkt. Om informatieopname extra te bevorderen, laten we ze er een quizvraag over bedenken.

De verklaring hoe dat komt, blijkt bij de zon te liggen. Af en toe verlaat een wolk protonen en elektronen de zon, en die worden dan aangetrokken door het magnetische veld van de aarde. Dan vindt een reactie plaats.

We gaan twee knutseldingen maken over dit onderwerp: een schilderijtje met een techniek met krijt, en een projectiekoker waarmee je zelf een poollichteffect kunt creëren als je er met de zaklamp (van je mobiel bijvoorbeeld).
Toegewijd gaat iedereen aan het werk.

Ik houd van mooie dingen, en deze dingen worden makkelijk mooi. Dus ik was ook enthousiast over de resultaten. Sommige kinderen gingen er thuis mee verder, en een paar kinderen die ziek waren geweest wilden graag de volgende week ook een eigen exemplaar maken.
Zie foto’s.

Wat isoleert het best?

Altijd leuk als er een onderzoekje gedaan kan worden binnen een thema!
De Poolexpeditie zorgt ervoor dat we geïnteresseerd zijn in isolatie, want als het daar zo koud is, wat kun je dan het best doen om warm te blijven? Juist, isoleren.

Welk materiaal werkt daar het beste voor?
Eerst inventariseren we wat de kinderen kunnen bedenken. Grappig, want dan komt ook een bijzondere als ‘aarde’ tevoorschijn.
Welke het best isoleert gaan we onderzoeken. We benoemen het expliciet als onderzoek, want anders krijgen de kinderen het idee dat ze een soort wedstrijd doen. Er zal een materiaal het beste zijn, maar dat staat los van welk team dat materiaal heeft gebruikt.

Want we maken tweetallen en ieder team krijgt een materiaal om een halve-literfles zo goed mogelijk in te pakken.
We hebben allerlei spullen meegenomen om te gebruiken voor het onderzoek: aluminiumfolie, een soort vacht, kranten, wol, vulling, piepschuim.
IJverig gaan ze aan de slag.

Als de flesjes zijn ingepakt vullen we ze met heet water (tegen de 50 ºC). We meten met een kookthermometer hoe heet het precies is en schrijven dat op.
Dan alle flessen in het poolgebied leggen (in dit geval een koelbox vol vriesblokken). De temperatuur daarin blijkt – 6 ºC te zijn.

Vervolgens gaan we andere dingen doen, eten, drinken, buitenspelen, Spaans, zodat de flesjes goed te tijd krijgen om af te koelen.
Daarna mag iedereen om de beurt zijn fles eruit halen en de temperatuur meten van de inhoud. Natuurlijk hebben we ook een oningepakte fles gedaan, om het effect te kunnen vergelijken.

Het grappige is dat alle kinderen heel hoge verwachtingen hebben van aluminiumfolie. Maar tot hun verbazing blijkt dat flesje nog kouder geworden dan het niet ingepakte flesje! Dus bespreken we ook nog even warmtegeleiding.

Afijn, betrokken kinderen, echte resultaten. Wat blijkt: de vulling, waar je winterjas ook een laagje van heeft aan de binnenkant, werkt het best. Slim, van kledingmakers.

Magnetisme, basis voor kompas

Als je met de polen bezig bent, kom je vanzelf op het onderwerp magnetisme.
Het is een verschijnsel dat tot de verbeelding spreekt en dat je op veel verschillende niveaus kunt begrijpen.

Dat de planeet een grote magneet is, is het uitgangspunt. Hoe dat werkt kan Het Klokhuis heel goed uitleggen met een filmpje. De vloeibare metalen diep in de aarde draaien rond omdat de aarde draait, en zo zorgen ze met die beweging dat magnetische velden ontstaan (ik heb zelf ook iets geleerd, wil je meer uitleg, check zelf https://schooltv.nl/video-item/het-klokhuis-onze-planeet-is-een-magneet).

We hebben sterke magneten in de klas, om zelf de krachtige aantrekkingskracht of juist afstotingskracht te voelen, het blijft wonderlijk en erg leuk om mee te spelen.

Niet alleen leuk, magnetisme, maar ook heel praktisch, we gebruiken de magnetische noordpool om het noorden te vinden met een kompas, werkt altijd.
In een kompas zit een magnetische naald, die wordt aangetrokken door die magnetische noordpool.
En zo’n magnetische naald, die kunnen we zelf maken. Als het lukt om de naald vrij te laten draaien, kan hij dus het noorden aanwijzen.

De kinderen moeten aan de slag, een naald wel 50 x over een magneet wrijven. Wel opletten dat ze steeds naar dezelfde kant strijken, want anders worden de ijzerdeeltjes niet goed gericht.

Daarna op een stukje piepschuim plakken zodat hij kan drijven in water. Eenmaal drijvend kan hij vanzelf/zelfstandig naar het noorden gaan draaien.

Wie klaar is kan een eigen windroos met allen windrichtingen gaan tekenen, met of zonder voorbeeld.

De magnetische naalden mogen mee naar huis als ze dat willen. Ze doen het nog even maar zijn niet blijvend magnetisch, de deeltjes die we met wrijven allemaal dezelfde kant op hebben gericht waardoor de naald magnetisch werd, zakken langzaam weer terug in hun oude stand.

Knutselen met magneten

Na een week vol wetenschap en onderzoek, deze week creatief doen met magneten. Als je een magneet onder een papiertje houdt, en erboven iets van ijzer, dan kun je dat ijzer laten bewegen door met de magneet te schuiven. Want het ijzer blijft aan de magneet plakken, ook al zit er een laag papier tussen.
Dat werkt dus bv. met een splitpen. In de splitpen kun je een figuurtje klemmen, en dan heb je dus ineens een soort theatervoorstellinkje.

In eerste instantie vroegen we of ze iets dat met de noord- of zuidpool te maken had te maken, maar al gauw waren kinderen zo meegesleurd door een eigen idee dat we het een beetje losgelaten hebben.
Dus naast pinguins en ijsberen in een ijsgebied (eentje zelfs met een wak) kregen we schaatsers, balletters en een voetbalveld met spelers en heel creatief, een kubusvormige bal.

Afronding: maak een lapbook

De laatste opdracht is om een lapbook te maken. Dat is een soort van werkstuk met de informatie verwerkt in leuke envelopjes en geniale vouwmechanismes. Die manier van werken vonden de kinderen erg leuk, de creativiteit werd erdoor aangezet en/of aangewakkerd.

Als onderwerp moesten ze iets kiezen dat met het thema te maken had. Dus dat kan zijn een dier, een verschijnsel of een landschap. En zo kon het gebeuren dat we ook een lapbook over de toendra kregen, en twee over de klimaatproblemen op de wereld.

Op Youtube staan voorbeelden en instructiefilmpjes hoe je dingen kunt maken.
Ze mochten kiezen of ze wilden samenwerken of alleen, dus we hadden veel tweetallen, een viertal en een aantal individuelen.

Sommigen hadden wat aanmoediging nodig om de informatie daadwerkelijk op papier te krijgen, maar uiteindelijk lag er een hele rij met ‘books’ om te bewonderen.
De kinderen besteedden echt aandacht aan wat andere gemaakt hadden.
Ze hebben er ook zelf nog iets over verteld. Eén groepje had helemaal een soort scenario hiervoor bedacht.